خويشاوند، يك تكواژ؟

خويشاوند، يك تكواژ؟

لغت نامه ي دهخدا ، به نقل از برهان قاطع و غياث اللغات ، (( خويشاوند)) را بصورت ( خويش + آوند ) ذكر كرده است و آوند را در بردارنده ي معني شباهت دانسته است . همچنين ، آنرا معادل (( وند )) در معني شباهت در واژگاني نظير خداوند آورده است .

بر اين اساس ممكن است به نظر برسد كه اين واژه از يك تكواژ آزاد ( خويش ) و يك تكواژ اشتقاقي ( آوند ) تشكيل شده است .

نشانه ي تكواژ بودن يك واحد آنست كه مي تواند در ساخت ديگري به كار رود

به بيان ديگر (( همه ي تكواژ ها در 2 عامل مشتركند . يعني هم صوت و معنادارند و هم در در زنجيره ي جانشيني مي توانيم به جاي هر كدام يكي ديگر از تكواژ هاي زبان را قرار دهيم . )) 1 .

از سوي ديگر واژه اي را مي توان غير ساده ناميد كه (( تشخيص اجزاي آن در فارسي امروز به سادگي ممكن نباشد .)) 2.

حتي واژگاني نظير بارگاه ، شيرين و باران با وجود تشخيص سريع و ساده ي پسوند در ساختشان و آشنايي ذهن فارسي زبان با آنها مشتق شمرده نمي شود . حال آنكه تكواژ هاي (( ين ، نسبت و گاه مكان ، آن صفت ساز )) در فارسي امروز تكواژ هاي فعال و زنده اي هستند و با شيوه ي جانشين سازي مي توان واژه هاي مشتق زيادي همساخت با آنان نشان داد .

واژه ي ورجاوند كه شباهت بخش پاياني آن با خويشاوند شايد تنها واژه ايست كه در لغت نامه ي دهخدا ،ورج (ارج) + آوند دانسته شده است به طور قطع نمي توان يك واژه ي مشتق به حساب آورد 3 .

در فارسي امروز بعضي واژه هايي نظير شهروند ،پسوند ، پيشوند و ميانوند به كار مي روند كه فعاليت مجدد اين تكواژ ( وند اتصاف ) را نشان مي دهد 4 . اما آوند فعاليتي ندارد . بنابر اين به نظر مي رسد خويشاوند را در فارسي معيار يك واژه ي ساده به حساب آوريم .

1- وحيديان كاميار و عمراني ، تقي و غلامرضا ، دستور فارسي (1) تهران ، 1380 چاپ دوم ، ص7

2- همان ، ص120

3- سياهه ي واژه ها با ساخت تكواژ آزاد + آوند يك ليست كاملا محدود است و اين خود دليلي بر ساده گرفتن آنهاست .

4- اگر چه برخي به جاي پسوند ، پساوند هم به كار برده اند ، (ر.ك.بابري،مهري،مقدمات زبانشناسي ) اما پساوند در فارسي گذشته به معني قافيه به كار مي رفته است وانگهي پيشاوند ( به قرينه ي پساوند ) به كار نرفته است .

ده نامه سرایی

ده نامه چیست؟ده نامه منظومه ایست مثنوی درشرح عشق وعاشقی.این نوع منظومه درقرن هشتم هجری روایی گرفت.ازهفت منظومه ای که هم اکنون به نام ده نامه شناخته ودر دست است،شش منظومه درقرن هشتم وفقط یکی از آنها درقرن نهم سروده شده است.شش منظومه متعلق به قرن هشتم در بحرهزج ویک منظومه مربوط به قرن نهم دربحرخفیف است.

ادامه نوشته

«نماد»

اصطلاح «نماد» مفهوم بسیار وسیعی دارد؛ آن چنان که می توان از آن برای توصیف هر شیوه بیانی که به جای اشاره مستقیم به موضوعی، آن را غیرمستقیم و به واسطه موضوعی دیگر بیان می کند، استفاده کرد. نماد در قلمرو ادبیات و شعر از پیشینه ای طولانی و پرفراز و نشیب برخوردار است. «نماد» معادل واژه (Symbol) برگزیده شده است. نماد عبارت است از هر علامت، اشاره، ترکیب و عبارتی که بر معنی و مفهوم ورای آنچه ظاهر آن می نماید، دلالت کند، درعین حال «نمادگرایی» یا «سمبولیسم»، فقط نشاندن یک مفهوم به جای مفهوم دیگر نیست، بلکه استفاده از تصاویر عینی و ملموس برای بیان عواطف و افکار انتزاعی نیز هست.

ادامه نوشته

چشم ها را بستند و چه با دل کردند

وای سهراب کجایی آخر؟...

زخم ها بر دل عاشق کردند

خون به چشمان شقایق کردند !

تو کجایی سهراب؟

که همین نزدیکی عشق را دار زدند,

همه جا سایه ی دیوار زدند !

مادر

ای مادر پیر رنج دیده                    وز رنج بسی شکنج دیده
هر چین رخت دهد نشانه             از یک الم و  غم  زمانه
هر چند ز کار اوفتادی                  در نظم  امور  اوستادی
هر چند شکسته استخوانی          لیکن  تو  ستون  خاندانی
بنیاد ز هم گسسته گردد              آنگه که ستون شکسته گردد
تو  مرکز  ارتباط  مایی                   تو  خرمی و  نشاط  مایی
تو مهره ی استخوان پشتی           خردی به نظر ولی درشتی
هر پشت که مهره ای از آن کاست           خم می شود و نمی شود راست
این قطعه ز صادق ار پذیری            یا خرده و نکته ای نگیری
هم مفتخریم و هم مباهی            بر چون تو بلند پایگاهی

اگر دل دلیل است

ســـراپـــا اگــر زرد وپــژمـــرده ایـم             
ولـــی دل بــــه پاییز نسپـــــرده ایـــم                          
چـــو گلـــدان خــالـــی ، لــب پنجــره
پر از خاطرات تــرک خـــورده ایـــم                         
اگـــــر داغ دل بـــود ،مـــا دیــده ایــم
اگـر خـون دل بـود ، ما خــورده ایـــم                         
اگــــر دل دلــیـــل اســت ، آورده ایــم 
اگــــر داغ شــرط است ، ما برده ایــم                         
اگـــردشنـه ی دشمنــــان ، گــردنــیــم
اگرخنــجــر دوستـــان ، گــــرده ایـــم                         
گـواهـی بخـواهیــد ، ایــنـــک گـــواه
هـمیـــن زخمهایی کـــه نشمـرده ایــــم                         
دلــی ســربلنــد و ســری سر به زیــر 
ازایــن دست عـمـری  به سربـرده ایـم          

        قیصر امین پور                

زحافات و بحور عروضي

زحافات عروضي

ردیف	زحاف	معنای لغوی	نام رکن به        دست آمده	حروف حذف شده	رکنی که در آن زحاف صورت می گیرد	رکن به دست آمده	رکن جایگزین شده
1	خَبن	در هم پیچیدن	مخبون	حذف حرف 2	فاعلاتن و  مستفعلن	فعلاتن و مُتَفعِلن	فعلاتن و مفاعلن
2	طَیّ	درنوردیدن	مَطوی	حذف   4	مستفعلن و مفعولاتُ	مستعلن و مفعلاتُ	مفتعلن و فاعلاتُ
3	قَبض	گرفتن	مقبوض	حذف   5	مفاعیلن و فعولن	مفاعلن و فعولَ	مفاعلن و فعولَ
4	کَفّ	باز داشتن	مکفوف	حذف   7	مفاعیلن وفاعلاتن	مفاعیلُ و فاعلاتُ	مفاعیلُ و فاعلاتُ
5	کَشف	برهنه کردن اندام	مکشوف	حذف   7	مفعولاتُ	مفعولا	مفعولن
6	خَرب	ویران کردن	اَخرَب	حذف   1 و 7	مفاعیلن	فاعیلُ	مفعولُ
7	حَذف	انداختن	محذوف	حذف   هجای آخر	مفاعیلن و فاعلاتن و فعولن	مفاعی وفاعلا وفعو	فعولن و فاعلن و فَعَل
8	شَکل	دست و پای شتر را بستن	مشکول	حذف   2 و 7	فاعلاتن	فعلاتُ	فعلاتُ
9	جَبّ	خُصی کردن	مجبوب	حذف   4 و 5 و 6 و 7	مفاعیلن	مفا	فَعَل
10	جَحف	پاک ببردن	مجحوف	حذف    1 و2 و 3 و4 و5	فاعلاتن	تن	فَع
11	قَصر	کوتاه کردن	مقصور	حذف آخر و تسکین ماقبل آخر	مفاعیلن وفاعلاتن و فعولن	مفاعیل و فاعلات و فعول	مفاعیل و فاعلان وفعول
12	قَطع	جدا کردن	مقطوع	حذف آخر و تسکین ماقبل آخر	مستفعلن	مستفعل	مفعولن
13	نَحر	گلو بریدن	منحور	حذف   1 و 2 و 3 و4 و7	مفعولاتَ	لا	فع
14	خَرم	بینی بریدن	اَخرَم	حذف   1	مفاعیلن	فاعیلن	مفعول

                                                                                                                                                                              

بحرهاي عروضي

	نام بحر	معنای لغوی	ار کان تشکیل دهنده	تقطیع	توضیحات	نمونه ی کاربرد در فارسی
1	هَزَج	آواز با ترنّم	مَفاعیلُن	U ــ ــ ــ	به شکل سالم و مزاحف کاربرد دارد
2	رَمَل	نوعی حرکت شتر	فاعِلاتُن	ــ  Uــ ــ	به شکل سالم و مزاحف کاربرد دارد
3	رَجَز	اضطراب	مُستَفعِِلُن	ــ ــ   Uــ	به شکل سالم و مزاحف کاربرد دارد
4	مُتقارب	به یک دیگر نزدیک شده	فَعولُن	U ــ ــ	به شکل سالم و مزاحف کاربرد دارد
5	سَریع	زود	مستفعلن  مستفعلن مَفعولاتُ	ــ ــ  Uــ /  ــ ــ  Uــ / ــ ــ ــ U	در فارسی به شکل مزاحف به کارمی رود	مفتعلن مفتعلن فاعلن
6	مُنسَرِح	آسان	مستفعلن مفعولاتُ مستفعلن مفعولاتُ	ــ ــ  Uــ / ــ ــ ــ U / ــ ــ  Uــ /  ــ ــ ــ U	در فارسی به شکل مزاحف به کارمی رود	مفتعلن فاعلاتُ مفتعلن فع
7	مُجتَث	از بیخ کنده شده	مستفعلن فاعلاتن مستفعلن فاعلاتن	ــ ــ  Uــ /  ــ  Uــ ــ /  ــ ــ  Uــ / ــ  Uــ ــ	در فارسی به شکل مزاحف به کارمی رود	مفاعلن فعلاتن مفاعلن فَعَلُن
8	خَفیف	سبُک	فاعلاتن مستفعلن فاعلاتن	ــ  Uــ ــ / ــ ــ  Uــ /  ــ  Uــ ــ	در فارسی به شکل مزاحف به کارمی رود	فعلاتن مفاعلن فَعَلُن
9	مُضارع	مشابه	مفاعیلن فاعلاتن	U ــ ــ ــ / ــ  Uــ ــ	در فارسی به شکل مزاحف به کارمی رود	مفعولُ فاعلاتن مفعولُ فاعلاتن

حروف جمل

 (ابجد)                ا = 1               ب = 2                ج = 3              د = 4

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(هوز)               ه = 5                و = 6                 ز = 7

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(حطي)             ح = 8               ط = 9                 ي = 10

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(كلمن)              ك = 20             ل = 30              م = 40              ن = 50

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(سعفص)          س = 60            ع = 70               ف = 80            ص = 90

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(قرشت)            ق = 100           ر = 200            ش = 300          ت = 400

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

(ثخذ)               ث = 500           خ = 600            ذ = 700   

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ              

(ضظغ)            ض = 800         ظ = 900            غ = 1000

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

عدد هفت در ادب فارسی

 هفت دريا:

1- درياي اخضر 2-درياي عمان 3- درياي قلزم(احمر) 4- درياي بربر 5-درياي اقيانوس 6-درياي قسطنطنيه (بحر روم)7- درياي اسود

 در تقسيم ديگر:

1- درياي چين 2- درياي مغرب 3- درياي روم 4- درياي نيطس 5- درياي طبريه 6- درياي جرجان 7- درياي خوارزم

هفت خوان (خان)

 هفت خوان رستم:

 1- حمله ي شير در خواب به رستم  نبرد رخش با شير2- بيابان و تشنگي 3- نبرد با اژدها 4- كشتن زن جادوگر 5-كندن گوش هاي مرزبان (اولاد) 6- نبرد با ارژنگ ديو 7- كشتن ديو سپيد ونجات كاووس شاه

 هفت خوان اسفنديار:

1- كشتن دو گرگ 2- كشتن شيران درنده 3- كشتن اژدها 4- كشتن زن جادو 5- كشتن سيمرغ 6- گذر از برف و سرما 7- گذر از رود و كشتن گرگ رو و رفتن به رويين دژ با لباس بازرگانان ونجات خواهرانش

 هفت كشور يا هفت اقليم:

تقسيم ابوريحان:

1- هندوان 2- عرب وحبشان 3- مصر وشام 4- ايران شهر (مركز زمين) 5- صقلاب و روم 6- ترك ويأجوج 7- چين وماچين

 تقسيم كتب برهمنان هندي:

1-ارزهي (مغرب) 2- سوه (شرق) 3- فردذفش (جنوب شرق) 4- ويدذفش (جنوب غرب) 5- وروبروشت (شمال غرب) 6- وروجروست (شمال شرق) 7- خونيرث (كشور مركزي يا ايران)

 هفت كوكب يا هفت آسمان (نه فلك):

هفت فلك كه جايگاه هفت سياره است به ترتيب از پايين به بالا:

 1- فلك قمر (ماه)  2- فلك عطارد(تير) 3- فلك زهره (ناهيد) 4- فلك شمس (آفتاب) 5- فلك مريخ (بهرام) 6- فلك مشتري (برجيس) 7- فلك زحل (كيوان)  8- فلك ثوابت يا كرسي       9- فلك الافلاك يا عرش

 هشت بهشت:

1- خلد 2- دارالسلام 3- دارالقرار 4-جنت عدن 5-جنت المأوي 6-جنت النعيم 7- عليين 8- فردوس

 هفت طبقه ي جهنم:

1- جهنم 2- لظي 3- حطمه 4- سعير 5- سقر 6- جحيم 7- هاويه

 هفت وادي سلوك:

1- طلب 2- عشق 3- معرفت 4- استغنا 5- توحيد 6- حيرت 7- فقر وفنا

 هفت مردان يا مردان خدا:

1- قطب  2- غوث  3- اخيار  4- اوتاد  5- ابدال   6- نقبا   7- نجبا

 هفت خط يا هفت خط جام شراب:(از بالا به پايين جام)

1- جور  2- بغداد  3- بصره   4- ازرق  5- ورشكر (اشك)  6- كاسه گر 7- فرودينه

هفت خط كسي است كه بسيار شراب مي نوشد و دراصطلاح حيله گرو گربز است.

هفت خط خوشنویسی

 1- خط نسخ 2- خط تعلیق 3- خط رُقاع 4-  خط ریحانی 5- خط ثُلث 6- خط نستعلیق و ...    استاد شدن در هر خط کار سختی بوده و هست و نیاز به تمرین فراوان و گذراندن عمر دارد. از این رو به استاد سرآمد استاد هفت خط نیز گفته شده است.

هفت وسیله­ ي آرایش قدیم:

  1- وسمه  2- سرخاب  3- حنا  4- سفیداب   5- سرمه  6-  زرک   7- غالیه

زَرَک: ریزه‌های طلا یا ریزه‌های موادی شبیه طلا، یکی از هفت ماده آرایشی که زنان هنگام آرایش به صورت می‌زده‌اند.

سرمه:  گرد نرم شده ي سولفور آهن يا نقره است و در قديم براي سياه كردن پلك ها و

 مژه ها به كار مي رفته است (كحل)  فرهنگ معين

  توتيا: اكسيد طبيعي و ناخالص روي كه محلول آن گندزدايي قوي است. در قديم اين اكسيد را در جوش هاي بهاره و جوش هاي تراخمي به صورت گرد روي پلك ها مي پاشيدند اين ماده ي شفابخش در تعبير شاعرانه وسيله اي است براي روشنايي چشم. توتيا را با سرمه نبايد اشتباه گرفت.  فرهنگ معين

سفیداب: گرد سفیدی که زنان برای آرایش و سفید کردن بر پوست صورت خود می‌مالند (فرهنگ بزرگ سخن، ذیل سفیداب).

غالیه: دارویی بسیار خوشبو که در طب قدیم به کار می‌رفته و از ترکیب مشک و عنبر و چند چیز دیگر می‌ساختند و برای تقویت دماغ و قلب و تسکین سر درد به کار می‌بردند )فرهنگ بزرگ سخن، ذیل غالیه(.

 عجايب هفتگانه باستاني (Seven Wonders of the Ancient World) : 

 آثار موجود در اين فهرست عبارتند از:

 1 - هرم بزرگ گيزا (جیزه) (Great Pyramid of Giza)

2 - باغهاي معلق بابل (Hanging Gardens of Babylon)

3 - تنديس زئوس در المپيا (Statue of Zeus at Olympia)

 4- معبد آرتميس در يونان باستان (Temple of Artemis at Ephesus)

 5 - مقبره ماسولوس در هاليکارناسوس (Mausoleum of Maussollos at Halicarnassus)

6 - پيکره عظيم رودس (Colossus of Rhodes)

7 - فانوس دريايي اسکندريه (Lighthouse of Alexandria)

( قصيده ي نوروزي ) " طنز

نوبهـــــــار آمـــــــد و آورد گــل و یاسمنا"

خرج اين عيــــــد در آورد همي دخـل منا!

پيشتـــــر زانكـــه رسد كوكبه ي مهمانان

نشد اينكــه بگريزيم بــــه دشت و دمنـا

تــــــا بجنبيم ، يهـــو بر سرمـان شد آوار

خيلي ازپير و جوان،خـرد وكلان،مرد و زنا

ادامه نوشته

شعر طنز نوروز

 عجب رسمیه ، رسم زمونه
خونه‌ مون عیدا ، پر از مهمونه
می‌ رن مهمونا ، از اونا فقط
آشغال میوه ، به جا می‌مونه !
کجاست اون کیوی ؟ چی شد نارنگی ؟
کجا رفت اون موز ؟ خدا می‌ دونه !
جعبه خالی شیرینی هنوز
گوشه‌ی طاقچه ، پیش گلدونه
عطرش پیچیده تا آشپزخونه
شیرینیش کجاست ؟ خدا می‌ دونه
می‌ رن مهمونا ، از اونا فقط
جعبه‌ی خالی ، به جا می‌ مونه‌ !
از بس خونه رو ، به هم می‌ ریزن
آدم مثل خر ، تو گل می‌ مونه
یکی نیست بگه ، خدا وکیلی
جای پوست پسته ، توی قندونه ؟!
قند نصفه‌ی ، عمو جون هنوز
خیس و لهیده ، ته فنجونه
حالا خداییش قندش مهم نیست
کنار اون قند ، نصف دندونه !
می‌ رن مهمونا ، از اونا فقط
نصفه‌ی دندون ، به جا می‌مونه !
پسته‌ی خندون ، بادوم شیرین
فندق در باز ، مال مهمونه
پرسید زیر لب ، یکی با حسرت :
که از این آجیل ، به غیر از تخمه ، واسه ما بعدها چی‌ چی می‌مونه ؟

آیا شما تعادل دارید؟

تعادل، موضوعی بسیار شخصی است. دنیا پر از امور متضاد است که بر یکدیگر تأثیر می گذارند. ممکن است فردی چیزی را دوست داشته باشد و فرد دیگر درست نقطه ی مقابل آن را بخواهد. اما بیشتر مردم حالات میانه را می پسندند. بعضی از این حالات متضاد عبارتند از: کار و تفریح، فعالیت و استراحت، در جمع بودن و تنها بودن. اکنون نگاهی دقیقتر به هریک از این حالات می اندازیم.
    کار و تفریح: بعضیها از هدف گذاری و رسیدن به هدف لذت می برند. وقتی به یکی از هدفهای خود رسیدند، پرچم خود را بر بالای آن نصب می کنند و بلافاصله به دنبال هدف بعدی می روند این افراد از کار لذت می برند. .

ادامه نوشته